زنجیر تایم؛ قطعه‌ای مهم در چرخه احتراق موتور
زنجیر تایم چیست؟ مزایا، معایب و نشانه هایی که باید جدی گرفت!
در موتورهای مدرن احتراق داخلی، همگام سازی میل لنگ و سوپاپ به دو روش انجام می شود تا فرایند احتراق در موتور تکمیل شود؛ برخی از موتورهای احتراق داخلی با استفاده از یک تسمه لاستیکی، عمل همگام سازی میل لنگ و سوپاپ را صورت می دهند و به اصطلاح تسمه‌محور هستند. اما موتورهایی هم هستند که این عمل را به کمک یک زنجیر فلزی به انجام می رسانند. وظیفه کلی برای این زنجیر و تسمه لاستیکی کاملا یکسان است؛ این تسمه ها یا زنجیرها به عنوان یک قطعه همگام ساز بین میل لنگ و میل بادامک در فرایند احتراق ایفای نقش می کنند. به طور کلی، کاری که این دو قطعه انجام می دهند، یکسان است و با توجه به نیاز و نوع موتور در آن تعبیه می شوند اما باید گفت که در برخی موارد تفاوت های اساسی باهم دارند. در این مطلب قرار است به بررسی کامل زنجیر تایم بپردازیم. نگهداری صحیح و اصولی از زنجیر تایم و دیگر قطعات موتور رابطه مستقیمی با عملکرد صحیح خودرو دارد و چرخه احتراق را دچار مشکل نخواهد کرد. در ادامه با زنجیر تایم و مزایا و معایب آن، علائم خرابی این قطعه و زمان مناسب تعویض آن آشنا خواهیم شد.
زنجیر تایم چیست؟
همانطورکه از نام این قطعه پیداست، وظیفه آن را باید اینگونه تعریف کرد؛ زنجیر تایم در موتور وظیفه کنتزل حرکات پیستون و سوپاپ را بر عهده دارد و تایمینگ حرکتی این قطعات را تعیین می کند. به عبارتی دیگر، دقیقا زمانی که نیاز است، درب سیلندر موتور را باز می کند تا فرایند احتراق ادامه یابد. نوعی از موتور های احتراق داخلی که با نام موتورهای چهارزمانه شناخته می شوند، یک چرخه چهار مرحله ای دارند که به این صورت است:
- مرحله مکش؛
- مرحله تراکم؛
- مرحله انفجار؛
- مرحله تخلیه.
طی هر چرخه احتراق، یک بار میل بادامک و دو بار میل لنگ به چرخش در می آید. در این فرایند، چهار عمل جداگانه انجام می شود و همه این چرخه به ترتیب اتفاق می افتد. این فرایند همان زمان بندی یا همگام سازی (تایمینگ) مکانیکی است که موجب احتراق در موتورهای احتراق داخلی می شود.
حال این وسط، قطعه ای بنام زنجیر تایم وظیفه مهمی بر عهده دارد؛ این قطعه باید مراحل این فرایند و همچنین ضربات آن را به طور دقیق هماهنگ کند و تایمینگ آن را تنظیم نماید. اگر پیستون ها و سوپاپ ها در تایم و مرحله خودشان حرکت نکنند و در تایم اشتباهی شروع به کار بکنند، آسیب جدی به موتور وارد خواهد شد و موتور از کار می افتد. زنجیر تایم، هماهنگ کننده همه این مراحل است تا عمل احتراق درست انجام شود.
چند نوع زنجیر تایم داریم؟
زنجیر تایم ها با توجه به تحوه کارکردشان و نوع و بار موتوری که در آن نصب می شوند، انواع مختلفی دارند و از نظر شکل و طراحی به چند نوع تقسیم می شوند. به طور کلی می توان زنجیر تایم ها را به 4 نوع تقسیم کرد که در این بخش به طور کامل توضیح داده می شوند.
-
زنجیر غلتکی
محبوب ترین نوع زنجیر تایم ها، زنجیر غلتکی می باشد و در بیشتر خودروها از این نوع استفاده می شود. اتصالات داخلی این نوع زنجیر به این صورت است که دو لوب داخلی، دو سلیو پرس شده به اتصال چشمی و دو غلتک در بالای سلیو قرار دارد و شاکله اصلی این زنجیر را به وجود آورده است.
-
زنجیر بوش
در این نوع زنجیر تایم که زنجیر بوش نام دارد، دو غلتک آن پخش می شوند تا سلیوها نسبت به قطر، بزرگتر شوند و به طور مستقیم با چرخ دنده درگیر شوند. یکی از موارد مهم این است که سطح مفصلی زنجیرهای آستین نسبت به زنجیرهای غلتکی بزرگتر می باشد. عملکرد و استحکام زنجیر بوش در شرایط لود بالا بسیار عالی است و نسبت به دیگر نوع های زنجیر کارکرد بهتری دارد. زنجیر بوش به دلیل این استحکام بالا معمولا در موتورهای دیزلی که عملکرد بسیار سریعی دارند، مورد استفاده قرار می گیرد.
-
زنجیر دندانه دار
این نوع زنجیر فولادی به صورت دندانه دار طراحی شده است که سبب شده به زنجیر بی صدا نیز معروف شود؛ زیرا فرایند کاری آن بسیار کم صدا تر از دیگر نوع های زنجیر تایم می باشد. جهت ایجاد نیروی انتقال بسیار زیاد بین زنجیر و چرخ دنده، تیغه های میانی و داخلی زیادی در این زنجیر تشکیل شده است و کیفیت فرایند را بالا برده است.
-
ترکیبی از زنجیر دندانه دار و سلیو
عملکرد جنبشی زنجیرهای دندانه دار به آنها پتانسیل بالایی جهت بهبود خاصیت های دینامیکی و آکوستیک را می دهد. درست است که در سال های اخیر درایوهای زنجیر دندانه دار در درایوهای زنجیر تایم با بار سبک مورد استفاده قرار می گیرد اما همچنان در موتورهای با بار سنگین استفاده نمی شود؛ دلیلش هم واضح است، طول این زنجیر به نسبت زنجیرهای شل (shell) و غلتکی بزرگتر است.
در نوع جدیدی از زنجیر تایم، زنجیری از ترکیب طراحی سلیو و دندانه‌دار ساخته می شود که حاصلش، ایجاد یک فرایند حرکتی بهینه در ورودی و خروجی زنجیر به چرخ دنده و کاهش ارتفاع ضربه ورودی است. در این نوع زنجیر تایم، حرکت و انتقال نیرو به صورت یکنواخت انجام نمی شود.
چه تفاوتی بین تسمه تایم و زنجیر تایم وجود دارد؟
تسمه تایم یک نوع تسمه لاستیکی سنگین است و دندانه هایش در یک رویش قرار دارد. این نوع تسمه روی قرقره ها و چرخ دنده هایی نصب می شود تا زمان بندی و تایمینگ عملکرد موتور خودرو را تحت کنترل داشته باشد. تسمه تایم ها معمولا در کنار موتور قرار می گیرند و در بیشتر مواقع از یک حفاظ پلاستیکی برای پوشش دادن آنها استفاده می شود. با بالا زدن کاپوت خودرو می توانیم به تسمه تایم خودرو دسترسی داشته باشیم و آن را بررسی نمائیم.
در مقابل زنجیر تایم، یک زنجیر فلزی سنگین می باشد که شباهت زیادی به زنجیر دوچرخه دارد. زنجیر تایم داخل موتور قرار می گیرد و کار خودرو انجام می دهد؛ دلیل قرار داشتن این قطعه در داخل موتور این است که زنجیر تایم باید همواره توسط روغن موتور، روغن کاری شود تا عملکرد بهینه اش را حفظ کند. بنابراین شما با بالا زدن کاپوت ماشین اثری از این زنجیر نخواهید دید و برای دسترسی به آن باید موتور خودرو باز شود.
زنجیر تایم چه مزایایی دارد؟
زنجیر تایم در مقایسه با تسمه لاستیکی، مزایای زیادی دارد و با توجه به ویژگی هایی که دارد، در بیشتر مواقع بهتر از تسمه های لاستیکی عمل می کند و عملکرد بهینه تری دارد. فلزی بودن این قطعه خودش یک مزیت فوق العاده محسوب می شود. برخی دیگر از مزایای این زنجیر را با هم بخوانیم:
- زنجیر تایم در مقایسه با تسمه تایم از استحکام فوق العاده و طول عمر بسیار زیاد برخوردار است و به راحتی خراب نمی شود.
- تعمیر این قطعه و همچنین نگهداری از آن بسیار آسان و راحت است؛ زیرا با هر بار تعویض روغن موتور می توانید آن را بررسی نمائید و از سلامت کامل آن مطمئن شوید. البته که خیلی کم پیش می آید که سالم نباشد!
- زنجیر تایم فلزی در برابر انواع تغییرات آب و هوا کاملا مقاوم است و آسیبی نمی بیند؛ در مقابل حرارت و گرما مقاومت بالایی دارد و در سرما نیز استحکام بی نظیری از خود نشان می دهد. در مقابل، تسمه لاستیکی ممکن است در دمای پایین هوا دچار یخ زدگی شود و خاصیت خود را از دست بدهد. در نتیجه عملکرد خودرو را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
آیا زنجیر تایم معایبی هم دارد؟!
باید گفت که بله؛ زنجیر تایم نیز مانند هر قطعه دیگری از خودرو در کنار داشتن مزایای زیاد، معایبی نیز دارد که باعث می شود ما به استفاده از قطعات جایگزین فکر کنیم. البته باید گفت که در کنار این مزیت های خوب، داشتن معایب شاید به چشم نیاید اما بهتر است با نقاط ضعف این قطعه نیز آشنایی داشته باشیم. در این بخش به معرفی برخی از معایب زنجیر تایم می پردازیم:
- وزن زنجیر تایم بسیار بیشتر از تسمه تایم لاستیکی می باشد و همین موضوع باعث افزایش مصرف سوخت در خودرو می شود.
- به دلیل وزن بالای زنجیر تایم و در نتیجه افزایش مصرف سوخت، مقدار آلایندگی خروجی از خودرو نیز افزایش خواهد داشت و همین امر بر عملکرد موتور تاثیرگذار خواهد بود.
- زنجیر تایم سروصدای خیلی بیشتری نسبت به تسمه تایم تولید کرده و آلودگی صوتی ایجاد می کند.
- وزن زیاد زنجیر تایم باعث می شود تا در بیشتر مواقع فقط در سیلندر موتورهای بزرگ مورد استفاده قرار گیرد.
- هزینه تعمیر و تعویض زنجیر تایم بسیار بیشتر از تسمه تایم است و قطعه پرهزینه تری می باشد.
- زنجیر تایم همواره به روان کاری نیاز دارد؛ بدون روان کاری مداوم، عملکرد صحیحی نخواهد داشت.
زمان تعویض زنجیر تایم چه زمانی است؟
در صورتی که زنجیر تایم دچار خرابی نشود و مشکل خاصی برایش پیش نیاید، می تواند بین 80000 تا 120000 کیلومتر برای خودروتان کار کند. بعد از طی این مسافت حتما باید برای تعویض زنجیر تایم اقدام کنیم. هرچه این مسافت طی شده بیشتر شود، احتمال خرابی زنجیر تایم نیز بالاتر خواهد رفت و عملکرد خودرو را تحت تاثیر قرار خواهد داد. اگر سال های زیادی از تولید خودروتان گذشته و قدیمی است و یا از از خودروتان زیاد استفاده می کنید، حتما باید با علائم از کارافتادگی و خرابی زنجیر تایم آشنایی داشته باشید. زیرا ممکن است این عوامل باعث پاره شدن زنجیر شود و مشکلات زیادی به بار آورد. به همین علت بهتر است علائم خرابی این قطعه را بشناسید و قبل از از بین رفتن کامل آن برای تعمیر یا تعویضش اقدام کنید.
چه علائمی نشان از خرابی زنجیر تایم دارد؟
یکی از تفاوت های اساسی بین تسمه تایم و زنجیر تایم این است که تسمه تایم باید به طور منظم تعویض گردد و با تسمه جدید جایگزین شود اما این مورد در زنجیر تایم وجود ندارد. در صورتی که زنجیر تایم آسیب ندیده باشد، فشرده نشود و یا علامتی از خرابی در آن دیده نشود، هیچ دلیلی برای تعویض آن وجود ندارد. البته باید به علائمی که خرابی زنجیر تایم را نشان می دهد توجه زیادی داشته باشیم؛ زیرا مستقیما با عملکرد موتور در ارتباط است و هرگونه مشکل در آن، موتور را تحت تاثیر قرار خواهد داد. بنابراین شناخت علائم خرابی این قطعه یک ضرورت است. موارد زیر برخی از مهم ترین نشانه های خرابی در زنجیر تایم را نشان می دهد:
- به گوش رسیدن صدای تق تق در هنگام روشن کردن خودرو و یا حالت سکون
- وجود براده ها و ذرات آهنی در روغن موتور
- کاهش قدرت توان کارکردی موتور خودرو
سخن آخر
باید گفت که زنجیر تایم، یک قطعه حیاتی در خودرو است و در فرایند احتراق خودرو نقش مهمی را ایفا می کند. بنابراین باید طی دوره های زمانی مختلف و به خصوص در هر بار تعویض روغن موتور، به بررسی و اطمینان حاصل کردن از سلامت آن اقدام کنیم و با خیال آسوده سوار خودرومان شویم. پاره شدن تسمه تایم در زمان حرکت خودرو آسیب های فاجعه باری به خودرو وارد می آورد و امنیت خودرو و سرنشینانش را تهدید می کند. پس بهترین کار این است که همواره این قطعه مهم را چک کنیم و مطمئن شویم که درست کار می کند. دانستن علائم خرابی زنجیر تایم نیز کمک زیادی به ما خواهد کرد تا از اتفاقات بعدی جلوگیری کرده باشیم. در صورت بروز هر نوع اتفاق ناگوار و خراب شدن خودرو در هر جای جای کشور عزیزمان، می توانید از خدمات مجموعه امدادیاب هوشمند بهره مند شوید. این مجموعه با معرفی بهترین و کاربلد ترین مجموعه های امدادی و خودروبری کشور در همه نقاط ایران، می تواند در هر شرایطی در کنار شما عزیزان باشد.
همچنین می توانید با مطالعه مطالب این وبسایت، هر چه بیشتر بر دانش خودرویی خود اضافه کنید. اگر می خواهید درست مانند یک تعمیرکار حرفه ای از خودرو خود مراقبت کنید و بر عمر آن بیافزائید، حتما مطالب وبلاگ امدادیاب هوشمند را دنبال کنید.
